Nie od dziś wiadomo, że głównym kryterium władzy w dążeniu do osiągnięcia założonych celów jest manipulowanie naiwnym społeczeństwem, oszukiwanie, mamienie, opowiadanie barwnych historyjek i uśpienie ich czujności. Do każdego z tych określeń można przypisać konkretne nazwiska funkcjonujące obecnie w polskiej polityce lub nazwy konkretnych mediów, tych zwanych publicznymi także. Wraz z kolejnymi latami to zaślepianie społeczeństwa się pogłębia i przybiera na sile. Skąd to się bierze w czasach, gdy wydawałoby się, że obecnie niemal każdy ma dostęp do różnych mediów prezentujących fakty i może zapoznać się z opiniami o tych wydarzeniach podawane przez wielu komentatorów życia publicznego?
W latach 80-tych XX wieku Noam Chomsky, wybitny amerykański filozof, działacz polityczny i profesor lingwistyki, medioznawca i krytyk amerykańskiego systemu korporacyjnego w mediach, zdefiniował „10 sposobów na manipulację społeczeństwem”, czyli w kilku prostych stwierdzeniach podał, na czym opiera się strategia rządzących, aby skutecznie sprawować władzę.
Zwrócił uwagę na to, że rzekomo wolne media są w rzeczywistości sterowane przez władzę polityczną, ekonomiczną i gospodarczą. W związku z tym stosują skuteczne strategie manipulacji, które działają nawet na społeczności wysoko wykształcone i inteligentne. Mimo że pisał o tym już w latach 80., ujawnione przez niego techniki skutecznie stosowane są do dzisiaj.
Autor Noam Chomsky* „10 sposobów na manipulację społeczeństwem”.
1. ODWRÓĆ UWAGĘ
Kluczowym elementem kontroli społeczeństwa jest strategia polegająca na odwróceniu uwagi publicznej od istotnych spraw i zmian dokonywanych przez polityczne i ekonomiczne elity, poprzez technikę ciągłego rozpraszania uwagi i nagromadzenia nieistotnych informacji. Strategia odwrócenia uwagi jest również niezbędna, aby zapobiec zainteresowaniu społeczeństwa podstawową wiedzą z zakresu nauki, ekonomii, psychologii, neurobiologii i cybernetyki. „Opinia publiczna odwrócona od realnych problemów społecznych, zniewolona przez nieważne sprawy. Spraw, by społeczeństwo było zajęte, zajęte, zajęte, bez czasu na myślenie, wciąż na roli ze zwierzętami (cyt. tłum. za „Silent Weapons for Quiet Wars**”).
2. STWÓRZ PROBLEMY, PO CZYM ZAPROPONUJ ROZWIĄZANIE
Ta metoda jest również nazywana „problem – reakcja – rozwiązanie”. Tworzy problem, „sytuację”, mającą na celu wywołanie reakcji u odbiorców, którzy będą się domagali podjęcia pewnych kroków zapobiegawczych. Na przykład: pozwól na rozprzestrzenienie się przemocy lub zaaranżuj krwawe ataki, tak aby społeczeństwo przyjęło zaostrzenie norm prawnych i przepisów za cenę własnej wolności. Lub: wykreuj kryzys ekonomiczny, aby usprawiedliwić radykalne cięcia praw społeczeństwa i demontaż świadczeń społecznych.
3. STOPNIUJ ZMIANY
Akceptacja aż do nieakceptowalnego poziomu. Przesuwaj granicę stopniowo, krok po kroku, przez kolejne lata. W ten sposób przeforsowano radykalnie nowe warunki społeczno-ekonomiczne (neoliberalizm) w latach 1980. i 1990.: minimum świadczeń, prywatyzacja, niepewność jutra, elastyczność, masowe bezrobocie, poziom płac, brak gwarancji godnego zarobku – zmiany, które wprowadzone naraz wywołałyby rewolucję.
4. ODWLEKAJ ZMIANY
Kolejny sposób na wywołanie akceptacji niemile widzianej zmiany to przedstawienie jej jako „bolesnej konieczności” i otrzymanie przyzwolenia społeczeństwa na wprowadzenie jej w życie w przyszłości. Łatwiej zaakceptować przyszłe poświęcenie, niż poddać się mu z miejsca. Do tego społeczeństwo, masy, mają zawsze naiwną tendencję do zakładania, że „wszystko będzie dobrze” i że być może uda się uniknąć poświęcenia. Taka strategia daje społeczeństwu więcej czasu na oswojenie się ze świadomością zmiany, a także na akceptację tej zmiany w atmosferze rezygnacji, kiedy przyjdzie czas.
5. MÓW DO SPOŁECZEŃSTWA JAK DO MAŁEGO DZIECKA
Większość treści skierowanych do opinii publicznej wykorzystuje sposób wysławiania się, argumentowania czy wręcz tonu protekcjonalnego, jakiego używa się przemawiając do dzieci lub umysłowo chorych. Im bardziej usiłuje się zamglić obraz swojemu rozmówcy, tym chętniej sięga się po taki ton. Dlaczego? „Jeśli będziesz mówić do osoby tak, jakby miała ona 12 lat, to wtedy, z powodu sugestii, osoba ta prawdopodobnie odpowie lub zareaguje bezkrytycznie, tak jakby rzeczywiście miała 12 lub mniej lat” (zob. Silent Weapons for Quiet War).
6. SKUP SIĘ NA EMOCJACH, NIE NA REFLEKSJI
Wykorzystywanie aspektu emocjonalnego to klasyczna technika mająca na celu obejście racjonalnej analizy i zdrowego rozsądku jednostki. Co więcej, użycie mowy nacechowanej emocjonalnie otwiera drzwi do podświadomego zaszczepienia danych idei, pragnień, lęków i niepokojów, impulsów i wywołania określonych zachowań.
7. UTRZYMAJ SPOŁECZEŃSTWO W IGNORANCJI I PRZECIĘTNOŚCI
Spraw, aby społeczeństwo było niezdolne do zrozumienia technik oraz metod kontroli i zniewolenia. „Edukacja oferowana niższym klasom musi być na tyle uboga i przeciętna, na ile to możliwe, aby przepaść ignorancji pomiędzy niższymi a wyższymi klasami była dla niższych klas niezrozumiała (zob. Silent Weapons for Quiet War).
8. UTWIERDŹ SPOŁECZEŃSTWO W PRZEKONANIU, ŻE DOBRZE JEST BYĆ PRZECIĘTNYM
Spraw, aby społeczeństwo uwierzyło, że to „cool” być głupim, wulgarnym i niewykształconym.
9. ZAMIEŃ BUNT NA POCZUCIE WINY
Pozwól, aby jednostki uwierzyły, że są jedynymi winnymi swoich niepowodzeń, a to przez niedostatek inteligencji, zdolności, starań. Tak więc zamiast buntować się przeciwko systemowi ekonomicznemu, jednostka będzie żyła w poczuciu dewaluacji własnej wartości, winy, co prowadzi do depresji, a ta do zahamowania działań. A bez działań nie ma rewolucji!
10. POZNAJ BLIŹNIEGO SWEGO LEPIEJ, NIŻ ON ZNA SIEBIE SAMEGO
Współczesna, zaawansowana technologia i postęp w każdej dziedzinie nauki pozwoliły systemowi poznać jednostkę lepiej, niż ona sama zna siebie. Dzięki temu władza w większości przypadków wie o swoich społeczeństwach więcej i może sprawować większą kontrolę.
* Noam Chomsky zaprzeczył autorstwu tego tekstu. W październiku 2010 roku stwierdził: „Nie mam pojęcia, skąd to pochodzi. Nie stworzyłem tej kompilacji, nie spisałem i nie zamieściłem jej w internecie. Wielu ludzi zauważa podobieństwo z tym co napisałem tu czy tam, ale na pewno nie zrobiłem tego w tej postaci lub w postaci listy". Dzieje tego tekstu są starsze, lecz autor pozostaje wciąż anonimowy. Nad pierwowzorem (Silent Weapons for Quiet War) pochylało się wielu ekspertów (w tym specjaliści CIA) stwierdzając, że nie napisał tego amator. Co ciekawe jednak, przedstawione w liście tezy są zbieżne z wynikami prac wielu socjologów, psychologów, medioznawców. Tekst stanowi wciąż zagadkę, stał się „teorią spiskową". O jego popularności — jak sądzą badacze — zadecydowało to, że jest napisany w formie instrukcji a nie analizy.
** „Silent Weapons for Quiet Wars” (Ciche bronie do cichych wojen), jest to „top secret” podręcznik, który rzekomo został znaleziony przypadkowo w 1986 r. przez pracownika firmy Boeing Aircraft. Kupił złomowaną kopiarkę IBM na rządowej wyprzedaży i znalazł w niej tę instrukcję. Podręcznik określa plan kontrolowania mas poprzez manipulowanie przemysłem, edukacją i polityką oraz sposób odwracania uwagi opinii publicznej od tego, co naprawdę się dzieje. Co zaskakujące, twierdzi się, że wiele z tego, co zostało przedstawione w podręczniku, stanowi interesującą lekturę dla tych, którzy badają głębsze poziomy naszej struktury społecznej i sposób, w jaki można ją kontrolować lub na nią wpływać.